een
grote bijdrage aan de avant-garde
De
levensloop van de Aleksandra Aleksandrovna Ekster, geboren in 1882 te
Belostok (Rusland), speelde zich af tussen Kiev, St. Petersburg,
Moskou, Wenen en Parijs. In de geschiedenis van Russische, maar ook
Europese avant-garde neemt zij met haar werk een aparte plaats in.
Als beeldend kunstenaar was Ekster zeer veelzijdig en creatief
vernieuwend. In onze serie 'Opmerkelijke vrouwen van de avant-garde
1900-1950' is deze keer aandacht voor deze belangrijke Russische
kunstenares.
Door Wim Adema
Tijdens
de studie aan de Kiev Art School (1906-1908) ontmoette Aleksandra
medestudenten zoals Aristarkh Lentulov, Aleksandr Bogomazov en
Aleksander Archipenko, waarmee zij zich heel verwant voelde. De groep
Russian New Art werd een podium voor haar kritische reacties op de
traditionele Russische beeldende kunst. De exposities in 1908 te Kiev
en St. Petersburg, 'New currents', waren hiervan een voorbeeld. In
1910 trouwde Aleksandra en vertrok direct hierna naar Parijs. Tijdens
een verblijf in de kunstenaarskolonie 'Le Ruche' ontmoette zij
ondermeer Marc Chagall. Door haar interesse voor het impressionisme,
kubisme en cubofuturisme (1908-1915) kwam Ekster in contact met
Picasso, Braque en later in Rome met de Italiaanse futurist
Marinetti. Ook het supramatisme van Malevitsj was in 1915/16
belangrijk. Gedurende deze boeiende jaren verbleef Aleksandra Ekster
afwisselend in Rusland en Frankrijk.
Nonobjective
art
Na
een intensieve studie van nieuwe schilderstijlen ontstond in het werk
van Ekster de vormgeving van 'cityscapes' met abstrahering van
geometrische vormen en stillevens. De composities 'Vase and
Assortment of Fruit' (1914) en de complexe cityscapes 'Venice' en
'City at night' (allebei uit 1915) zijn hiervan een voorbeeld. Deze
werken zijn heel dynamisch van beeld. Er is niet sprake van
vormbeweging in de ruimte, maar van een ritmische en wederzijdse
beïnvloeding van kleureigenschappen. Deze 'nonobjective art'
ontstond in 1916 en kenmerkte zich door dieptewerking, beweging,
kleur en licht. De beeldtaal van de nonobjective art was vernieuwend.
De meest productieve periode van Aleksandra Ekster lag waarschijnlijk
ook in deze tijd, namelijk tussen 1910 en 1920.
Saillant
detail
In
de kostuumontwerpen van 1916 ervaart men een zelfde aanleg voor
beweging, menselijke expressie en kleur. De designs uit 1935 voor het
stuk over Herodus en Salomé, in een produktie van het Kamerny Theatr
te Moskou, behoren tot haar bekendste ontwerpen. Gemaakt met
gouacheverf tonen deze designs een klassieke maar ook eigentijdse
stijl, waarin de invloed van het kubisme merkbaar is. Saillant detail
is dat in de kunstmarkt vermoedelijk twee vervalsingen van deze
designs in omloop zijn. Zij werden met olieverf gekopieërd, terwijl
de originelen op gouache gemaakt waren. Mogelijk is er sprake van nog
meer vervalsingen.
Toneel-
en filmdecors
Ekster
had ook veel succes met het vormgeven van toneeldecors. Zij werkte
onder meer samen met de Russische toneelregisseur Aleksandr Tairov.
Voor de toneeltragedie Famira-Kifared, geregisseerd door Innokenty
Annensky, realiseerde zij avant-gardistische decors. Ondanks haar
terugkeer naar Parijs in 1924, werden de banden met Rusland niet
verbroken. Met de filmmaker Yakov Protazanov volgde een intensieve
samenwerking voor de eerste science-fictionfilm uit Rusland: Aelita.
Aleksandra Ekster werkte ook mee aan de opbouw van het Russische
paviljoen voor de wereldtentoonstelling in Parijs. Talrijke
exposities, theaterwerk en boekillustraties voor de Parijse
uitgeverij Flammerion gaven haar artistieke en veelzijdige leven mede
inhoud.
Grote
veelzijdigheid
De
vele nieuwe kunstontwikkelingen in de eerste helft van de vorige eeuw
zijn in haar werk duidelijk afleesbaar, maar de nonobjective art
vormt een geheel eigen stijl en beeldtaal. Ekster voelde zich thuis
in allerlei disciplines, zoals boekillustraties, het marionettenspel,
designs voor toneelkostuums en decorontwerpen voor theater en film,
maar zocht in haar vormgeving altijd een geheel eigen stijl. In 1937
volgde een groot succes door een deelname aan de tentoonstelling
'Kubisme in abstracte kunst' in New-York. In de jaren tachtig nam de
waardering voor het beeldende werk van Aleksandra sterk toe en steeg
ook de verkoop hiervan. Bij Sotheby bijvoorbeeld werd de compositie
'Genua' voor een zeer hoge prijs verkocht. De expositie 'Russische
avant-garde' in 1992 te Frankfurt versterkte haar internationale
reputatie en succes bij het publiek.
Op
17 maart 1949 stierf Aleksandra Ekster in haar woonplaats
Fontenay-aux-Roses (bij Parijs). Haar reis als kunstenares was op een
eindpunt gekomen. Men herkent veel sporen van een Russische en
Europese kunsttraditie. Binnen een door mannen gedomineerd
kunstcircuit kreeg zij evenwel veel waardering en respect. Het is
belangrijk om haar persoon en werk in herinnering te houden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten